اشرف بیابانیاَشْرَفِ بیابانی، اشرف‌الدین متخلص به اشرف و معروف به اشرف بیابانی (۸۶۴ - ۹۳۵ق/ ۱۴۶۰- ۱۵۲۹م)، فرهنگ‌نویس، عارف، و از نخستین شاعران زبان اردو در هند جنوبی که درباره واقعه کربلا و شهادت امام حسین (علیه‌السلام) مثنوی سروده است. ۱ - شرح حالوی در فقرآباد (احمدنگر) به دنیا آمد، دانشهای متداول را نزد پدر خویش ضیاءالدین رفاعی (د ۹۰۹ق/ ۱۵۰۳م) فرا گرفت و سپس به راهنمایی او به سیر و سلوک پرداخت تا اینکه در ۸۹۵ق/ ۱۴۹۰م از وی اجازه ارشاد یافت. اشرف پس از درگذشت پدرش، جانشین او شد. [۱]
افسر صدیقی امروهوی، مقدمه بر مثنوی نوسرهار، ج۱، ص «ز - ح»، کراچی، انجمن ترقی.
[۲]
افسر صدیقی امروهوی، مخطوطات انجمن ترقی اردو، ج۱، ص۹۴- ۹۵، کراچی، انجمن ترقی.
[۳]
جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۱۷۴، لاهور، ۱۹۷۵م.
[۴]
یونس شاه، تذکره نعت گویان اردو، ج۱، ص۱۶۷- ۱۶۸، ایبت‌آباد.
۲ - شخصیت اجتماعیاشرف بیابانی در ارتقای زبان و ادب اردو به ویژه شعر اردو در دکن، نقش مهمی داشت. او در زمینه عرفان نیز از جایگاهی ویژه برخوردار بود و نظام شاه، پادشاه احمدنگر به دیده احترام در وی می‌نگریست. ۳ - وفاتاشرف بیابانی در فقرآباد درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد. مدفن وی زیارتگاه مردم است و در وصف آن اشعاری هم سروده شده است. [۵]
افسر صدیقی امروهوی، مقدمه بر مثنوی نوسرهار، ج۱، ص «ج»، کراچی، انجمن ترقی.
[۶]
افسر صدیقی امروهوی، مخطوطات انجمن ترقی اردو، ج۱، ص۹۵، کراچی، انجمن ترقی.
۴ - آثار۱. نوسرهار (= سرنخهای ۹ گردن‌بند)، منظومه‌ای است در ۹فصل. این اثر، نخستین منظومه به زبان اردوست که تحت‌تأثیر [[روضة الشهدا]]، در بیان واقعه کربلا و شهادت امام حسین (علیه‌السلام) سروده شده است. نوسرهار در مجالس سوگواری آن روزگار خوانده می‌شد. [۷]
جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۱۷۷، لاهور، ۱۹۷۵م.
[۸]
تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، به کوشش وحید قریشی، ج۶، ص۳۸۳-۳۸۴، لاهور، دانشگاه پنجاب.
این اثر به کوشش افسر صدیقی با مقدمه‌ای به زبان اردو در کراچی به چاپ رسیده است.۲. واحد باری، فرهنگ‌نامه‌ای است منظوم به عربی، فارسی و اردو به روش خالق باری اثر خسروشاه که در آن اصطلاحات عروض، قافیه، موسیقی و نجوم نیز شرح شده است. [۹]
محیی‌الدین قادری زور، تذکره اردو مخطوطات، ج۱، ص۲۸۵، دهلی، ۱۹۸۴م.
این مثنوی دارای ۸۰۰ بیت است و دست نویسی از آن که در ۱۲۳۰ق کتابت شده، در کتابخانه ادبیات اردو در حیدرآباد هند به شماره ۲۳۷ نگهداری می‌شود. [۱۰]
محیی‌الدین قادری زور، تذکره اردو مخطوطات، ج۱، ص۲۸۴- ۲۸۵، دهلی، ۱۹۸۴م.
۳. لازم المبتدی، مثنوی کوتاهی است در ۱۹۸ بیت در احکام دین اسلام. دست نویسی از این منظومه در کتابخانه اداره ادبیات اردو در حیدرآباد هند به شماره ۱۰۵۶، و دست نویس دیگری در انجمن ترقی اردو در کراچی نگهداری می‌شود. [۱۱]
محیی‌الدین قادری زور، تذکره اردو مخطوطات، ج۵، ص۲۲۴- ۲۲۵، دهلی، ۱۹۸۴م.
[۱۲]
افسر صدیقی امروهوی، مخطوطات انجمن ترقی اردو، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲، کراچی، انجمن ترقی.
۵ - آثار منسوبمنظومهای به نام قصه آخرالزمان نیز به اشرف بیابانی نسبت داده شده است. [۱۳]
جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۱۷۴، لاهور، ۱۹۷۵م.
۶ - فهرست منابع(۱) تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، به کوشش وحید قریشی، لاهور، دانشگاه پنجاب. (۲) جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م. (۳) محیی‌الدین قادری زور، تذکره اردو مخطوطات، دهلی، ۱۹۸۴م. (۴) افسر صدیقی امروهوی، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، انجمن ترقی. (۵) افسر صدیقی امروهوی، مقدمه بر مثنوی نوسرهار، کراچی، انجمن ترقی. (۶) یونس شاه، تذکره نعت گویان اردو، ایبت‌آباد. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اشرف بیابانی»، ج۹، ص۳۵۴۷. |